Seçim sonuçları ve araştırma şirketlerinin karneleri

Türkiye'nin gündemini epeydir meşgul eden 2023 Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri geride kaldı. Bu süreçte ilk kez yayına giren 600vekil.com, seçimden önce istatistiksel analizle anketlerin ağırlıklı ortalamasını alarak bir seçim öngörüsünde bulundu. İkinci turda ise oy sayımı sırasında anlık güncellenen ibre ile sandıklar açıldıkça sonucun ne olacağını tahmin etti. Site, beklentimin üzerinde ilgi gördü ve seçim süreci boyunca toplam 1 milyon ziyarete ulaştı. 600vekil modelinin seçim öngörüsü bir hafta boyunca Gazete Oksijen'in anasayfasında yayınlandı.

Bu projeler bildiğim kadarıyla Türkiye'de ilk defa uygulanmış olsa da, ikisinin de esin kaynağı ABD. Fivethirtyeight, 2008'den beri istatistiksel analizle seçim öngörüleri yayınlıyor. NYTimes da The Needle adı altında oy sayımı sırasında canlı ibre ile tahmin yapıyor.

Modelin amacı neydi ve bize ne söyledi?

Bu sitenin ana amacı, seçimleri takip edenler için tarafsız ve objektif bir bilgi kaynağı olmak. Seçim tahmini yapmaya çalışırken insanlar duygularına yenik düşebilir. Hangi tarafı desteklersek destekleyelim, hepimizin eğilimi hoşumuza giden anketlere bakıp, hoşumuza gitmeyen anketleri yoksaymak. Köşeyazıları okumak, sokağın sesini dinlemek, ekonominin durumuna bakmak da aynı şekilde yanıltıcı. Çünkü bunlara bakınca gördüklerimizin içine istemeden de olsa kendi yorumlarımızı ve duygularımızı katarız. İşte bu problemi çözmek için sadece verileri alıp sonuç üreten, duygulardan bağımsız çalışan seçim öngörü modelleri yararlı oluyor.

Model, seçim anketlerine bakarak oy oranlarını tahmin ediyor ve kazanma olasılıklarını hesaplıyor. Bence modelin sunduğu en önemli veri bu olasılıklar. Çünkü bir adayın anketlerin çoğunda önde olması, o adayın seçimin açık favorisi olduğu kanısına varmaya yetmez. Bu yüzden model, anketlerin ne kadar yanılabileceğini de hesap ediyor ve önde gözüken adayın kaybetmesinin ne kadar büyük bir sürpriz olacağını bize söylüyor. Olasılık hesaplarını anlama için güzel bir örnek meteorolojinin hava tahminleri. Örneğin metereoloji "%40 ihtimalle yağmur yağacak" dediği zaman bundan çıkarılacak sonuç yağmur yağmayacağı değil, yağmura hazırlıklı olunması gerektiği.

Anket şirketlerinin ilk turda sıradışı derecede yanıldığı bir seçim dönemi geçirdik. Borsayı yerinden oynatan Konda anketi, Kılıçdaroğlu'nun cumhurbaşkanı seçilmesinin neredeyse garanti olduğunu ve Cumhur İttifakı'nın mecliste çoğunluğa ulaşma şansının olmadığını söylüyordu. Bahis marketleri seçim sabahı Kılıçdaroğlu'nun kazanma olasılığına %75 veriyordu. Muhalefet "İlk turda bitirelim" mesajının arkasında birleşmişti ve piyasaların genel kanısı Kılıçdaroğlu'nun net favori olduğu yönündeydi.

600vekil modeli ise Kılıçdaroğlu'nun şansı konusunda genel kanıya göre çok daha temkinliydi. Seçimin net bir favorisi olmadığını ve Cumhur İttifakı'nın meclis çoğunluğunu almaya çok yakın olduğunu öngörüyordu.

Yine de anket şirketlerinin maruz kaldığı eleştirilerden 600vekil de nasibini aldı. Bunun sebebini olasılık kavramının kafa karıştırabilen bir kavram olmasına bağlıyorum. Seçim sürecini takip ederken karşımıza çıkan rakamlar genelde oy oranları oluyor. Bu yüzden oy oranı dışında gördüğümüz rakamları anlamlandırmakta zorlanıyoruz. Model, seçim sabahı Kılıçdaroğlu'nun kazanma olasılığına yaklaşık 10'da 6 diyordu. Bu veriyi görünce "Kılıçdaroğlu kazanacak" şeklinde yorumlayan okuyucular hayal kırıklığına uğradılar. Bu konuda yapabileceğim özeleştiri, verinin görselleştirilme ve sunulma şekli ile ilgili. Site, seçimin sonunda oluşabilecek pek çok muhtemel senaryonun var olduğunu ve seçimin açık bir favorisi olmadığını daha net bir şekilde görselleştirebilirdi.

Seçim akşamı yayına giren İbre ise beklediğimden daha isabetli oldu. Oy sayımı sırasında iki büyük haber ajansının biri Erdoğan'ı, diğeri Kılıçdaroğlu'nu net bir şekilde önde gösteriyordu. İbre ise o ana kadar sayılan oyların geldiği yerleri analiz ederek hiçbir aşamada Kılıçdaroğlu'nun aslında önde olmadığını açık bir şekilde gösterdi.

Güncellenen araştırmacı notları

Seçimlerin ilk turundan sonra ülkedeki araştırma şirketleri de ağır eleştirildi. Araştırmacıların büyük çoğunluğunun bilimselliği ispatlanmış metodolojiler ile çalıştığını ve ellerinden geldiği kadar iyi şekilde anket yaptıklarını hatırlatmakta yarar var. Araştırma şirketlerinin demokratik toplumlarda önemli bir yer tuttuğunu düşünüyorum. Bu şirketler sadece seçim anketleri yapmıyor, aynı zamanda Türk toplumunun hayat tarzına ve önemli konulardaki görüşlerine ışık tutan araştırmalar yapıyorlar. Seçim anketlerinde hem şans faktörü çok fazla, hem de ülkenin çok hareketli bir gündemi olduğu için seçmenlerin tercihi haftadan haftaya değişebiliyor. Belki normal bir ankette çok önemli olmayacak hata payları, seçim anketlerinde bir anda kazanan tarafın yanlış göründüğü bir tabloya dönüşebiliyor. Konda'nın anketine bu kadar eleştiri yapılmasının sebebi, bugüne kadar nerdeyse her seçimi nokta atışı bilmesine alışmış olmamız. Ne yazık ki anketler de kötü bir seçim dönemi geçirebiliyorlar. Anketlerin hata payının yüksek olduğu bir seçim dönemi geçirmiş olmamız, bundan sonra hep böyle olacağı anlamına gelmez.

Bu seçimden sonra 600vekil'in araştırmacı notları da güncellendi. Metodolojide ufak değişiklikler oldu. Bunların en önemlisi notların hesaplanmasında daha granüler bir sisteme geçilmesi ve A, B, C, D notlarına ek olarak A+, B+, C+, D+ notlarının da eklenmesi. Tekrar hatırlamakta fayda var ki bu araştırmacı notları sadece modelin gelecekteki seçim öngörülerinde kullanmak için. Bu notlara bakarak, araştırmacıların metodolojilerinin ne kadar bilimsel olduğu, seçim anketi dışındaki anketlerinin ne kadar isabetli olacağı, veya kamuoyuna ne kadar faydalı oldukları konusunda çıkarımlar yapılmamalı. Algoritma, yakın zamandaki seçimlere ağırlık verdiği için bu notlar çok hızlı değişebilir. Bu konuda detaylı bilgi Metodoloji sayfasında.

Teşekkürler

2023 seçim süreci boyunca siteyi takip eden okuyuculara, toplumsal sorumluluğunu yerine getirmek için siyasi araştırmalarını kamuoyu ile paylaşan araştırma şirketlerine, ve son olarak 600vekil.com'a destek veren Çağrı Mert Bakırcı, Yiğit Güneli, Kerem Sevencan, Nihan Karataş, ve Ayşegül Kocatürk'e teşekkürler.